Bert over bomen

januari 23, 2023

Bert over bomen

Bert Maes is ecoloog, cultuurhistoricus en specialist op het gebied van inheemse bomen en struiken. Hij heeft ecologisch onderzoek voor ons gedaan in het Zalkerbos en advies uitgebracht. Dit hebben we als input gebruikt voor ons ontwerp om het bos goed te kunnen ontwikkelen. In dit artikel praten we met Bert over bomen.

Wat voor soort bos is het Zalkerbos?

“Het Zalkerbos is een hardhoutooibos. Dat is een bijzonder soort bos, dat niet direct aan de oever ligt maar iets hoger. Soms overstroomt het gebied, waar de planten en bomen goed tegen kunnen en zelfs nodig hebben. In een hardhoutooibos moet het niet te veel overstromen én niet te weinig. Het is een bos, waar veel soorten planten en bomen kunnen leven, een soortenrijk bos. De zwarte els groeit waar het wat minder overstroomd, nog hoger groeit de eik.

Daarnaast is Zalkerbos een oud hakhoutbos. De meeste bomen werden gehakt, als brandstof, veevoer of om gereedschappen van te maken. En gelukkig maar dat het dit was, want dat is ook het behoud van het bos geweest.”

Waarom vind je het belangrijk dat het Zalkerbos als hardhoutooibos behouden blijft?

“Nederland is een land dat enorm gecultiveerd is, met wegen, steden en agrarisch gebied. Als dat niet was gebeurd, had Nederland vooral uit bossen bestaan. Daarnaast is het een rivierenland. Dus je zou zeggen dat de Nederlandse bossen vlakbij een rivier veelvuldig voorkomen. Maar juist in die rivierdalen is er zoveel gecultiveerd, dat er slechts kleine stukjes bos behouden zijn gebleven. Kleine snippers in het landschap. Hardhoutooibos is heel schaars geworden, maar het is belangrijk genoeg om toch te behouden.”

Je noemt een bos ook wel een erfgoed. Kan je dat uitleggen?

“Een oud bos is een erfgoed met een oude geschiedenis. Het zijn vaak ook heel oude boompopulaties, waarbij de zeldzaamheid groot is. Nederland bestaat nog slechts voor 3% uit bossen en houtwallen met wilde, inheemse bomen en struiken (inheems = oorspronkelijk, bomen die hier uit Nederland komen, red.). De meeste van dergelijke bossen zijn verdwenen. En wat er nog was, hebben we omgevormd tot gecultiveerd bos met aangeplante bomen die er niet van nature thuishoren. Ik heb lang in de monumentenzorg gewerkt, waarbij je denkt in erfgoed. Zo ervaar ik dat ook bij waardevolle natuur: Tijd kan je niet maken en wat weg is, is weg. Dat geldt niet alleen voor een monumentaal pand, maar net zo goed voor natuur die al eeuwen groeit. We hebben in Nederland ongeveer 100 houtige soorten. Maar de helft daarvan is bedreigd! Zonde, toch?”

Wat voor onderzoek heb je verricht in het Zalkerbos?

“Ik heb in detail gekeken welke bomen en struiken er staan. Zowel de soorten die er thuishoren als die er niet thuishoren. Hierbij concludeerde ik dat er zo’n 25 soorten zijn die er thuishoren; dat is ongeveer 44% van alle soorten die er in het Zalkerbos voorkomen. Zo’n 56% van de soorten die er groeien, hoort niet thuis in het Zalkerbos. Die zijn vooral in tientallen jaren van verkeerde aanplant in het Zalkerbos terechtgekomen.”

Wat is het nadeel van de soorten die er niet thuishoren?

“De Noorse esdoorn en de gewone esdoorn horen er bijvoorbeeld niet thuis. En dat zijn ook meteen soorten, die makkelijk uitzaaien. Esdoorns nemen uiteindelijk het hele bos over. Ook de dijkviltbraam is een heel agressieve soort. In de afgelopen eeuw zijn allerlei soorten aan het Zalkerbos toegevoegd. Hadden ze het maar niet gedaan… Op zich is de fladderiep wel een goede boomsoort. Maar inmiddels staat deze er in zulke grote aantallen, dat er nu meer staan dan er in heel Nederland voorkomen. Dat gaat ten koste van de bomen, struiken en kruiden die er wel thuishoren. Dat wil niet zeggen dat je overal die exoten moet verwijderen, maar we mogen wel zuinig zijn op de oorspronkelijkheid van zo’n zeldzaam bos.”

Nog andere dingen die je opvielen?

“Een ander probleem in het Zalkerbos is de verdroging van het gebied, de ontwatering. Het bos is een beetje te droog geworden. Bovendien is de grond te rijk door bemesting. Maar hoe verschraal je een bos? Er is eeuwenlang hakhoutbeheer gevoerd met een constante afvoer van mineralen. Gelukkig is de bodem van vrij kalkrijk zand. Daardoor is het Zalkerbos kansrijker dan andere bossen, dat is goed voor deze soorten bomen. Op heel arme zandgrond kunnen de bomen en planten minder goed gedijen.”

Kan je iets vertellen over het advies dat je aan ons hebt gegeven voor het Zalkerbos?

“Voor mij was het in eerste instantie een verrassing, dat het Zalkerbos aan de ene kant een uniek bos is maar aan de andere kant niet zonder meer een bos zonder problemen is. Ook hier was er te weinig aandacht voor de bomen die er thuishoren. Na mijn onderzoek heb ik, met mijn collega’s, een advies gegeven waar de prioriteiten liggen om geleidelijk verbeteringen aan te brengen in het bos. En over hoe je meer ruimte kan geven aan de soorten, die er thuishoren. Bovendien ligt er een Natura 2000-opgave om het hardhoutooibos uit te breiden. Maar bossen kun je eigenlijk niet máken. Er wordt te simpel gedacht dat je bomen kan planten en dan een bos hebt. Mijn advies is om het bos de ruimte te geven, waar dat kan. En zo uit te breiden met spontane uitzaaiingen. Dit bos vraagt om langdurig beheer, waarin je stapje voor stapje het unieke karakter herstelt.”

Wat vind je ervan dat er nu een Natura 2000-opgave ligt om het Zalkerbos te ontwikkelen?

“Ik ben blij met deze opdrachten, waarmee we voorbeelden krijgen waarbij we ons best doen om deze soorten in stand te houden. De komende jaren is het voor de beheerder van dit bijzondere bos een uitdaging om het op de juiste manier te beheren. Het is specialistenwerk en ik draag hiervoor graag mijn kennis over. Het is mooi dat er nu grote belangstelling is voor deze bossen. Ik hoop dat jonge mensen aan het eind van deze eeuw nog kunnen rondlopen in het Zalkerbos en dit erfgoed mogen ervaren.”

Foto header: Peter Meininger, www.freenatureimages.eu