december 1, 2020

Eén jaar WaardeRing: ‘We laten zien dat het mogelijk is’

Een netwerk, een kenniscentrum, een proeftuin. Circulair Ambachtsnetwerk WaardeRing heeft vele gezichten en functies. Een jaar na de aftrap van het project blikken initiatiefnemer Wilma Voortman, en projectcoördinator Maarten van Dongen terug en vooruit. Het gesprek gaat over trial and error in plaats van gepolijste businesscases. Over geld als middel, en duurzaamheid als doel. Over praktijk in plaats van theorie en over waardevolle ontdekkingen. Het gaat over circulair werken en niet stoppen als iets niet lukt, maar het op een andere manier proberen. ‘WaardeRing bewijst dat het kan’, concluderen Maarten en Wilma.

In oktober 2019 gaf onder grote belangstelling milieuwethouder William Dogger bij Kringloop Zwolle het startschot voor Circulair Ambachtscentrum WaardeRing. Sindsdien is er veel gebeurd. Een kleine greep: Praktijkonderwijsleerlingen en vso-leerlingen sorteren cd’s en dvd’s, waarvan kaarsenhouders worden gemaakt. Dekbedden worden ingezameld, gesorteerd, gerecycled en hergebruikt, mbo-studenten ontwierpen hiervoor een label. Kringloop en ROVA zamelen kaarsenvet in, dat naar de kaarsenfabriek van Philadelphia in Kampen gaat. De kaarsen worden weer bij Kringloop Zwolle te koop aangeboden. Mbo-studenten ontwerpen nieuwe toepassingen voor tweedehands materiaalstromen. Drie van hen richten een bedrijf op, voor circulaire meubelen en advies. Een stagiaire krijgt een baantje bij Kringloop Zwolle. Praktijkschoolleerlingen knappen oude meubelen op en demonteren bedbodems die Binthout weer verwerkt in plafondpanelen voor renovatieprojecten. Een CIBAP-student verzorgt de duurzame inrichting en styling van het nieuwe kantoor van WaardeRings-partner coachingsbedrijf CAVOI. Tien nieuwe partners sluiten zich aan bij WaardeRing. En als klap op de vuurpijl: Rijkswaterstaat honoreert in november plan WaardeRegio: de gemeenten Staphorst, Ommen, Dalfsen en Zwartewaterland sluiten zich aan bij WaardeRing.

Wat hebben jullie het afgelopen jaar ontdekt?

Maarten: ‘Circulariteit gaat niet alleen over grondstoffen, maar ook over sociaal werkgeverschap. En het gaat niet over geld verdienen, maar over waardecreatie. Het gaat niet over plannen op papier en het ontwikkelen van businesscases, het gaat over trial and error in de praktijk. Gewoon doen. We kijken welke grondstofstromen we voor wie uit de massa kunnen halen, hoe we daar structurele werk-, dagbestedings- en opleidingsplekken mee kunnen creëren en hoe we circulaire voeling en ondernemerschap kunnen creëren in het mbo en hbo, en circulaire bewustwording bij het publiek.’

Wilma: ‘Het gaat om een mindsetverandering, waarbij je op een andere manier gaat kijken naar hergebruik en je eigen consumptiegedrag. Je creëert een andere energie. Materialen die anders weggegooid worden, krijgen een nieuwe bestemming. Dat proces wordt gebruikt om werkplekken te creëren. Het klinkt allemaal heel mooi, maar wat we met WaardeRing aantonen, is dat het gewoon ook echt zo werkt. We hebben een podium, een proeftuin gecreëerd waarin we de circulaire economie in de echte wereld uitproberen.’

 

Viel tegen of viel mee?

Wilma: ‘Ik had echt niet gedacht dat het zoveel energie zou opleveren en dat we een voorbeeldfunctie zouden krijgen, waardoor ik bijvoorbeeld lezingen moet geven en gemeenten mij vragen hoe ze het moeten aanpakken. Waar ik me op verkeken heb, is dat je je medewerkers structureel, heel duidelijk en op heldere manier moet instrueren wanneer en waarom nieuwe afvalstromen gesorteerd en apart gehouden moeten worden. Daar ben ik in de praktijk achter gekomen. Het komt heel erg aan op uitleg, goede middelen en voldoende ruimte  om de sortering vorm te kunnen geven. Daarbij moet je ook consequent zijn. Niet een maand tafelbladen apart houden, dan een tijdje niet als er minder afgenomen worden, en dan weer wel. Dat werkt niet, dat zorgt voor onrust. Als je een proces in gang zet, moet je dat blijven doen. Over hoe we deze inzichten gaan omzetten in nieuwe processen, moeten we nog diep nadenken. Verder gaan we de logistiek en opslag beter structureren. We stellen magazijnbeheerders aan en schaffen nieuwe opslagmaterialen aan.’

Maarten: ‘WaardeRing inspireert, je peutert aan materiaalstromen en ontdekt steeds nieuwe mogelijkheden. Dat vind ik het leuke. De inzameling van donzen dekbedden vind ik geniaal. Grote inzamelaars weigeren van oudsher alle dekbedden. Ducky Dons gaat er gewoon mee aan de slag en heeft een doorbraak in heel Nederland. Dons vindt een nieuwe bestemming, wol biedt ook mogelijkheden en we zijn nu dicht bij een oplossing voor synthetische dekbedden. Partners van WaardeRing zeggen niet: dit kan niet, nee, ze gaan net zolang door tot ze een manier vinden waarop het wél lukt. Je moet een open mind hebben en uit de dagelijkse routine zien te komen. En niet opgeven: als het één niet lukt, proberen we het ander. Op een gegeven moment krijg je een domino-effect in zo’n keten en vallen alle domino’s de goede kant op. Neem de tenten bijvoorbeeld. Praktijkschoolleerlingen zouden ze checken op volledigheid en defecten, maar dat bleek lastig voor deze doelgroep. Nu gaan CIBAP-studenten een tentenshow organiseren, waarbij de praktijkschoolleerlingen helpen om ze op te zetten. Zo gaan we 200 tenten proberen te verkopen. Van dergelijke projecten krijg je een nieuw soort energie.’

Wat zouden jullie mensen adviseren die ook een Circulair Ambachtscentrum willen beginnen?

Maarten: ‘Heel veel studies hebben geconcludeerd dat het moet werken, maar we zijn met WaardeRing nu zover dat we daadwerkelijk zien dat het kan en dat het wat oplevert, met het herijken van materiaalstromen. Je moet in de context van je gemeente kijken wat de mogelijkheden zijn, wie mee wil doen en wat je dan al gezamenlijk voor faciliteiten hebt. Begin nooit met een nieuwbouwplattegrond, maar bekijk wat je kunt bereiken als bestaande milieustraat, kringloop en arbeidstrainingscentra op een slimme manier gaan samenwerken. Begin gewoon. En al doende kom je tot nieuwe inzichten. Een sorteer- en demontagehal bij de milieustraat kan een goed idee zijn, maar milieustraten zitten vaak op locaties waar je geen winkel wilt hebben. Mensen die wegbrengen zijn niet in de aanschafmood.’

Wilma: ‘Dat heeft onderzoek ook uitgewezen. Iemand die doneert zit in een hele andere emotionele flow dan iemand die koopt. Wat beter werkt is een verkooppunt in het centrum van de stad, zoals we in Ommen begonnen zijn met De Schatkamer. Daarmee trek je een ander soort publiek, dat gaat shoppen om kleren te kopen en leuke dingen voor in de woonkamer. Op die manier maak je hergebruik gewoon. En als een nieuwe doelgroep beseft dat tweedehands mooi en bruikbaar kan zijn, wordt er ook meer gedoneerd. Het heeft een wisselwerking, waarmee je een nieuwe beweging creëert. Dat ontdek je allemaal door WaardeRing.’

Wat heeft WaardeRing bereikt?

Maarten: ‘Een aantal partijen heeft inmiddels aangehaakt. Anderen zijn alert. De partners steken er volop energie in om het verder te brengen, we zitten na een jaar inmiddels op ruim 3300 uur. We hoopten met drie materiaalstromen en projecten aan de slag te kunnen: het zijn er inmiddels meer dan tien. We hoopten voorzichtig het onderwijs aan het werk te kunnen zetten: het afgelopen jaar zijn ruim driehonderd studenten en leerlingen op de een of andere manier aan de slag gegaan binnen WaardeRing. We wilden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een plek geven: het zijn er dertien geworden.’

Wilma: ‘En daar komen de Kaarsenfabriek en Frion nog bij. WaardeRing heeft enorm veel energie gecreëerd. Daarbij hebben Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus door WaardeRing hun bestaansrecht benadrukt: men kan niet meer om ons heen. Moest je voorheen je best doen voor spreektijd tijdens de gemeenteraadsvergadering; nu worden we gevráágd. We zijn een netwerk, een kenniscentrum, een beweging waar mensen energie van krijgen. We creëren kansen, we proberen uit in plaats van dat we alles kapot studeren. We werken circulair: als iets niet lukt, bedenken we wat anders. Je moet willen investeren, niet alleen in het milieu, maar ook in de mensen, in persoonlijke ontwikkeling.’

Maarten: ‘Als we kunnen laten zien dat wat weggebracht wordt ook daadwerkelijk een nieuwe bestemming krijgt, dan krijgen mensen het mee: hé, het heeft zin, mijn bijdrage is van waarde! Dat werkt veel beter dan alle bewustwordingscampagnes. Dat is de kracht van wat we hier doen.’

En nu?

Maarten: ‘Het blijft spannend. We moeten ervoor zorgen dat WaardeRing na twee jaar door kan blijven gaan, dus we zijn met allerlei instanties bezig voor financiering. Dat betekent dat we allerlei oud-economische vragen krijgen als: is het opschaalbaar, wat is de businesscase, wat is de multiplyer en komt elke euro die we erin steken er wel weer driedubbel uit. Iedereen omarmt het gedachtegoed, maar als het om financiën draait wordt het moeilijk. Natuurlijk willen we doorgaan, maar daar is wel wat voor nodig.’

Wilma: ‘De functie van Maarten moet blijven bestaan, een coördinator, een aanjager met een objectieve kijk op het proces. Inmiddels hebben instanties de waarde van WaardeRing ingezien, dus ik ben positief. Ons circulaire ambachtsnetwerk heeft zijn bestaansrecht dubbel en dwars bewezen, je ziet dat steeds meer partijen in beweging komen. Alhoewel WaardeRing circulariteit versnelt en forceert, is het niet eenvoudig. Maar ja, als het allemaal makkelijk kon, was het in Nederland allang big business geweest.’

Waar staat WaardeRing over een jaar?

Maarten: ‘Dan hebben we nog meer partners, en nog meer materiaalstromen. Een aantal stromen heeft de experimentele fase verlaten en er is ruimte voor nieuwe processen. Op een aantal fronten is er een nieuw normaal ontstaan qua duurzaamheid. Mensen, bedrijven en organisaties komen met hun vragen naar ons toe in plaats van dat we op zoek moeten.’

Wilma: ‘Een aantal zaken die we in gang hebben gezet, zijn structureel geworden. Medewerkers weten niet beter dan dat bepaalde materiaalstromen zoals tafelbladen en wit serviesgoed bij de inname apart gehouden worden. En over een jaar hebben we meer duidelijkheid over de toekomst.’

Zijn jullie trots?

Wilma: ‘Nou, ik vind het wel super dat de gemeente het plan heeft om ons te nomineren voor de Circular Awards. En terwijl ik anderhalf jaar geleden nog meewarig werd aangekeken toen ik het had over inzameling van dekbedden, worden we tegenwoordig gevraagd om te komen vertellen hoe we het doen, dat vind ik ook wel geweldig.’

Maarten: ‘Ik ben er trots op dat we echt bezig zijn met het bouwen aan een waarde-economie, waarin de waarde van mensen en materialen leidend is. Het gaat niet om weer een nieuw circulair trucje, maar we tonen met WaardeRing echt aan dat het werkt. Als je maar blijft hameren op die waarde, dan werpt het uiteindelijk vruchten af.’